(TTCT, ngày 14/03/2010) - Trên nhu cầu vừa rộng, vừa sâu của sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội như hiện nay, sách đã là biểu hiện sống động cho sự dồi dào và nhiều vẻ của sinh hoạt tinh thần dân tộc, với các lý do chính, theo tôi, đó là:

Đọc sách, chọn lựa mua sách tại ngày hội sách lần 5 năm 2008 ở công viên Lê Văn Tám, Q.1, TP.HCM - Ảnh: N.C.T.

Lực lượng viết và đọc thật sự đông đảo. Và sách thì có đủ mọi chủng loại, từ sách công cụ cho học tập, nghiên cứu, sách giải trí; sách cho mọi ngành nghề, mọi giới, mọi lứa tuổi. Do sự mở rộng không hạn chế các mối giao lưu nhờ vào phương tiện thông tin nên nguồn sách quý của thế giới đã đến được trực tiếp với đội ngũ người dịch ngày càng đông - gồm những phát kiến lớn trong khoa học; những kinh nghiệm thành công trong điều hành, quản lý kinh tế - xã hội; những best-seller có hạng trong văn chương - nghệ thuật...

Khách quan, đó là một dấu hiệu lạc quan, nói lên sự phát triển. Nhưng nhìn vào thế giới sách hôm nay - soi vào quan hệ cung cầu, tôi thấy có những hiện tượng bất ổn hoặc không bình thường như sau:

- Số lượng ấn hành trung bình một tựa sách phần lớn chỉ loanh quanh 1.000-2.000 bản trên tỉ lệ 85 triệu dân, quả là ít ỏi, nhưng sao vẫn khó bán?

- Sự quảng bá cho sách trên các phương tiện thông tin là quá yếu, không thấm gì so với lượng sách in ra. Chuyên mục Mỗi ngày một cuốn sách của Đài truyền hình Việt Nam, trang Thế giới sách của báo Tuổi Trẻ tuần một lần, mục điểm sách thỉnh thoảng xuất hiện trong trang văn hóa văn nghệ của các báo... quả như là muối bỏ biển.

- Người đọc, số đông vẫn còn thờ ơ với sách. Người ta dường như chưa được biết nhiều đến hiệu quả của một cách tự học bằng đọc các sách kiến thức nền, sách khoa học, kinh tế, sách công cụ... Sách có lẽ chưa được sử dụng tối đa với đúng nghĩa “nuôi dưỡng tâm hồn, khơi nguồn (và bồi đắp) tri thức”.

Mà sách thì mới thật sự là thước đo dân trí.

Một số hiện tượng nêu trên có lẽ là chưa đủ nói những hạn chế hoặc bất cập trong thế giới sách hiện nay. Và nếu là đúng, hoặc có phần đúng, thì chúng ta đang đứng trước một lãng phí lớn: nếu sách in ra mà không được đọc hoặc đọc được rất ít, nếu sách vì lý do gì đó mà không đến được với người đọc đích thực, nếu người đọc thuộc số đông muốn đọc mà không có điều kiện mua hoặc không đủ tiền mua...

Tình hình trên rõ ràng là không thuận, thậm chí khó chấp nhận, đối với việc chúng ta đang quyết tâm xây dựng một xã hội học tập, một nền kinh tế tri thức như cuộc sống đòi hỏi. Đó là nhu cầu học tập không ngừng và học suốt đời; mà nói đến học là cần đến sách, kể từ em bé cấp tiểu học đến các bậc trí thức, văn nhân, học giả. Là phải tiếp cận và theo kịp trình độ chung của nhân loại. Dẫu đã có rất nhiều phương tiện mới do cuộc cách mạng thông tin đem lại, nhưng sách vẫn chưa hết vai trò của nó.

Do vậy một cố gắng giải quyết những so le hoặc bất cập như trên giữa cung và cầu cần được giải quyết; và trong mọi cố gắng của tất cả hệ thống, có lẽ rất cần một sự quan tâm, một nhấn mạnh, một điều hành từ cấp cao, và có thể là cấp cao nhất.

Nếu việc bảo vệ cái đầu trong giao thông đã được thực hiện bởi việc nhất loạt đội mũ bảo hiểm, thì việc trau dồi, nâng cao hàm lượng chất xám cho cái đầu rất cần một sự quan tâm đến sách - qua một động tác có ý nghĩa khởi động hoặc thúc đẩy, từ các cấp cao hoặc cao nhất - như là việc chọn một ngày cho sách, theo sáng kiến của sachhay.com, gọi là Ngày đọc sách (tựa như Ngày hội thơ vào dịp Nguyên tiêu hằng năm); việc cải tiến và phát triển thư viện theo một mô hình tiện lợi nhất cho người đọc; việc tổ chức các hội sách định kỳ cho từng khu vực hoặc cả nước (Hội sách TP.HCM lần thứ 6 diễn ra từ ngày 15 đến 21-3-2010 tại công viên Lê Văn Tám, Q.1, TP.HCM); việc tổ chức các tủ sách cho các nhà văn hóa, các trường học, các dòng họ (nhờ vào sự bảo trợ của cá nhân hoặc đoàn thể) để cho sách có thể được tiêu thụ với số lượng lớn hơn, và đến được bất cứ nơi nào cần đến.

Một chuyển động từ trên và khi đã thành phong trào (tựa như việc người đi xe máy tham gia giao thông phải đội mũ bảo hiểm), tôi tin sẽ là cú hích quan trọng cho sách trở thành mối quan tâm của toàn dân. Hiện tượng nhà nhà có sách, người người đọc sách, nơi đâu cũng cần sách, kiến thức về sách không chỉ được hỏi đến trong các games show mà còn là câu hỏi bắt buộc khi thi tốt nghiệp đại học, khi thi tuyển công chức, khi xét duyệt một trình độ..., đó mới chính là biểu trưng hoàn hảo cho một xã hội văn minh, trong ý nghĩa đích thực của nó.

PHONG LÊ